Na beogradskim pločnicima leže ostaci nekada velikih, moćnih carstava. Svaka kaldrma na sebi nosi duh jednog vremena, jednu priču i ostavlja veliki trag. Zemunske ulice pričaju nam i o Ugarskoj kraljevini. Šta nam je Dunav doneo, šta nam je Panonija ostavila u nasleđe?
Tvrđava iz 19. veka
Iznad zemunskih krovova već decenijama uzdiže se kao nemi, stameni stražar Milejinumska kula. Velelepna građevina iz 19. veka, izidana od cigle i opeke, do danas je očuvana i netaknuta. Ovu tvrđavu izgradile su mađarske vlasti 1896. godine. Milenijumska kula stoji na zemunskom tlu kao dokaz nekadašnje dominacije Ugarske moći, i današnji istorijski simbol Gardoša.
Milenijumska kula nekad i sad
Grad od zemlje
Grad od zemlje – Zemun, rival a ujedno i prijatelj Beograda-Gradu od belog kamena-njegov je neizostavni deo vekovima. Zemun ima kulu Gardoš, a Beograd Kalemegdan. Vekovima se ove dve utvrde gledaju, pozdravljaju i prkose jedna drugoj. Sve beogradske zidine i bastioni po lepoti nisu ni blizu svim zemunskim ruinama. Tako je bilo oduvek. Nisu mogli zajedno a ni jedno bez drugog. Toliko vezani, a toliko različiti da im čak ni Dunav nije isti.
Zemun se nalazi na jugoistoku Sremskog okruga, na desnoj obali Dunava, nedaleko od ušća Save. Kao deo Beograda jeste njegov veliki kulturno-prosvetni centar. Prvobitni naziv mu je bio Taurunum. Ime mu je nastalo od slovenske reči zemlin, koja je vezana za zemunice u kojima su stanovali prvi naseljenici.
Milenijumska kula
Tokom više od 100 godina ova jedinstvena arhitektonska lepotica ponela je nekoliko imena, među kojima je i Gardoš kula. Najispravniji naziv jeste Milenijumska kula. S obzirom da su je Mađari podigli kao simbol svog hiljadugodišnjeg boravka u Panoniji, od 896. do 1986. godine.
Narod je kulu prozvao i Kula Sibinjanin Janka u spomen mađarskog velikaša Janjoša Hunjadija, viteza i borca protiv Turaka. On je na zidinama Kalemegdana izvojevao najveću pobedu nad Osmanlijama. Opevan u mnogim srpskim narodnim pesmama iz kojih je i poznat kao Janko Sibinjanin.
Četiri kule, sedam spomenika
Sa ciljem obeležavanja jubileja, Madjari su najpre u Budimpešti sagradili impozantni centralni trg, Trg heroja. Spomenik milenijum je centralni deo trga i obeležje grada, sa statuama vođa sedam plemena koja su osnovala Mađarsku. Istovremeno došlo je i do odluke o izgradnji četiri kule na četiri krajnje granice tadašnje Mađarske. Monumentalna zdanja nikla su na svim krajevima monarhije, kula na Gardošu je bila ona najjužnija. Dva spomenika sagrađena su u Mađarskoj u gradovima Opustaser i Panonhalm, dva u današnjoj Slovačkoj u Nitri i Devinu, jedan u Ukrajini, jedan u Rumuniji i jedan u Zemunu. Danas, osim zemunske kule, opstali su još samo spomenici u Mađarakoj, dok su ostali porušeni.
Milenijumski spomenik na trgu Heroja
“Na temeljima nekada moćnog carstva nikle su nove, nacionalne države. Četiri kule na četiri kraja teritorije koju su mađari smatralu za svoju našlo se van granica nove mađarske države. Tri su ubrzo srušene i jeduno je ona na Gardošu ostala da stoji kao zaboravljeni spomenik davno nestalog carstva.”
“Gardoš kula”
Milenijumsko zdanje u Zemunu visoko je 36 metara, podignuto na na najistaknutijem delu Gardoša. Počiva u središtu zidina i ruševina srednjovekovne tvrđave Taurunum iz 9. veka. Kulu su projektovale mađarske arhitekte, kombinujući različite stilove gde dominira romanski, kako bi naglasile dužinu trajanja Ugarske kraljevine. Na vrhu kupastog krova nalazio se orao sa rasponom krila od četiri metra pogledom uperenim ka Beogradu. Ka gradu na koji su Mađari polagali potpuno pravo.
Ovaj “zaboravljeni spomenik” danas je jedan od najstarijih ostataka starog zemunskog jezgra. Sa vidikovca se pruža predivan pogled na Dunav, Beograd i Zemun. Do nje nas vode splet slikovitih, krivudavih i strmih ulica i stepenika drevnog Zemuna. Srednjovekovni ambijent dočarava gradska arhitektura, kaldrma pod nogama i mirisi stare, vlažne cigle i opeke. Neizostavan element zemunske siluete danas je uzvišena u službi umetnosti i kulture, zbog čega je neobilazna destinacija svih posetilaca srpske prestonice.
